Zašto se kaže: To je meni “špansko selo”

Kad je nekome nešto potpuno nerazumljivo, daleko, ili strano, nepoznato, kažemo obično da su to za njega španska sela. Zašto baš „španska", zašto ne „njemačka“, „francuska“ ili „portugalska“, na primjer?


Prije svega, treba reći da je to doslovan prevod odgovarajućeg njemačkog izraza “spanische  Dörfer”, s istim značenjem kao i kod nas.

Romanist Brudor tvrdi da je taj izraz u njemačkom jeziku prvi upotrijebio Johan Volfgang Gete u svom  čuvenom sentimentalnom romanu Jadi mladoga Vertera (1774).

To bi onda značilo da je izraz španska sela preuzet iz  njemačkog u naš jezik početkom dvadesetog vijeka. Kasnije je on iz literature prešao u svakodnevni govor  tako da je danas široko poznat i rasprostranjen.

Zanimljivo je kako je izraz španska sela nastao u njemačkom jeziku, posebno s obzirom na činjenicu da u istom tom jeziku postoji i mnogo stariji izraz češka sela (böhemische  Dörfer), koji se pojavio negdje u  drugoj polovini sedamnaestog vijeka, nakon  Tridesetogodišnjeg rata (1618-4648).

Njemačkim  vojnicima, koji su u toku toga rata prolazili  kroz Češku, slovenska imena sela zvučala su čudno, strano, bila su im nerazumljiva. Tako je nastao izraz češka sela u opštem značenju „nešto strano, nerazumljivo“.

Ostaje da se objasni zašto su Nijemci umjesto „češka  sela“ počeli govoriti „španska sela “.

Već pomenuti istraživač (K. Brudor) smatra da je do  toga došlo ukrštanjem dvaju njemačkih izraza:

1) böhemische Dörfer  („češka sela “) i

2) das kommt mir spanisch vor  (doslovno:„to  mi  dođe  španski“,  u značenju: „to mi je nerazumljivo“).

Nijemci su, naime, ono što je dolazilo iz dalekog španskog jezika osjećali kao strano i nerazumljivo. Takvi su izrazi, s istim značenjem, stvoreni i u drugim jezicima, npr. u španskom esto es griego para mi (bukvalno: „to je grčki za mene“), isto kao i u engleskom: it’s Greek  to  me.

Španci  kažu i esto es arabigo para mi („to je arapski za mene“), a Francuzi: c’est du chinois („to je kineski“) ili c’est l’hébreu („to je jevrejski“) itd.

Svugde je ime slabo poznatog  jezika dobilo opšte  značenje nečeg nepoznatog, odnosno nerazumljivog.  Za Nijemce je stran i nepoznat bio španski, za Špance grčki ili arapski, za Francuze kineski ili jevrejski i tako redom.

Za nas je, opet, presudan bio njemački uzor, jer je u tom jeziku umjesto češka sela, ukrštanjem, nastao izraz španska sela, koji je, kako smo vidjeli, direktno preuzet preko Geteovog djela.

Milan Šipka, “Zašto se kaže”, 2013.