Nije teško odgonetnuti da taj izraz, koji se kod nas upotrebljava uglavnom u žargonu, a znači: „glup do kraja, sasvim, skroz, potpuno glup”. Ostaje, međutim, nejasno zašto se umjesto do kraja ili slično kaže do daske.
U prvi mah moglo bi se pomisliti da je to u vezi sa izrazom fali mu (nedostaje mu) jedna daska (u glavi), što će reći da je neko glup, ograničen, šašav, ćaknut, nerazborit i sl. Ipak, ta dva frazema nemaju jedan sa drugim nikakve veze (osim što se podudaraju u riječi daska). To se može dokazati činjenicom da postoji i izraz pijan do daske, uz koji J. Matešić, u Frazeološkom rječniku, daje kratko tumačenje: „sasvim pijan”. Kaže se još i odvrnuti ili odšarafiti (npr. radio) do daske, opet u značenju: „sasvim, do kraja”. (Misli se na pojačavanje tona okretanjem „dugmeta” do krajnjih mogućnosti.)
Kao što se može vidjeti, veza do daske u svim tim slučajevima znači: „sasvim, skroz, potpuno, do kraja”. Odakle to značenje?
Vozači automobila sjetiće se još jednog izraza koji u svom sastavu ima ono do daske. To je gas do daske ili, potpunije: pritisnuti (pričepiti) gas do daske. Značenje je opet u suštini isto: „uraditi nešto do kraja, skroz”, a to je u ovom slučaju: „pritisnuti gas, tačnije, papučicu za gas, do samog kraja” – da bi se time postigla maksimalna brzina. I upravo tu se nalazi ključ za objašnjenje nastanka frazema koji u svom sastavu imaju vezu do daske.
Za razliku od svih drugih navedenih izraza, u izrazu gas do daske – riječ daska upotrijebljena je u pravom značenju. Tako se, naime, u automehaničarskom i vozačkom govoru (žargonu) naziva podloga na kojoj leži papučica za gas (kod automobila i motornih vozila uopšte). Prema tome, pritisnuti gas do daske znači bukvalno: „potisnuti polugu gasa, ili dovoda goriva, do same podloge (daske)”, što će reći – do samog kraja.
Prenošenjem na druge slučajeve (gdje daske stvarno nema) veza do daske dobila je novo, preneseno značenje, koje se zapaža u mnogim izrazima, kao što su: glup do daske, pijan do daske, zaguljen (tj. „isključiv, netrpeljiv”) do daske, pa onda: odvrnuti (ili odšarafiti) do daske, griješiti do daske, zastraniti do daske itd.
Za sve te izraze karakteristično je dvoje: da pripadaju uglavnom razgovornom jeziku (i to argou ili žargonu) i da im je izvorište u oblasti tehnike (automobilizma), po čemu pripadaju skupini frazema koji su veoma rijetki.
Literatura:
• Milan Šipka, Zašto se kaže, šesto izdanje, Novi Sad: Prometej, 2010