Zašto se kaže: Glup do daske

U našem uličnom žargonu može se često čuti kako za nekoga kažu da je glup do daske. Kako je nastao ovaj frazem?


Nije teško odgonetnuti da taj izraz, koji se kod nas upotrebljava uglavnom u žargonu, a znači: „glup do kraja, sasvim, skroz, potpuno glup”. Ostaje, međutim, nejasno zašto se umjesto do kraja ili slično kaže do daske.

U prvi mah moglo bi se pomisliti da je to u vezi sa izrazom fali mu (nedostaje mu) jedna daska (u glavi), što će reći da je neko glup, ograničen, šašav, ćaknut, nerazborit i sl. Ipak, ta dva frazema nemaju jedan sa drugim nikakve veze (osim što se podudaraju u riječi daska). To se može dokazati činjenicom da postoji i izraz pijan do daske, uz koji J. Matešić, u Frazeološkom rječniku, daje kratko tumačenje: „sasvim pijan”. Kaže se još i odvrnuti ili odšarafiti (npr. radio) do daske, opet u značenju: „sasvim, do kraja”. (Misli se na pojačavanje tona okretanjem „dugmeta” do krajnjih mogućnosti.)

Kao što se može vidjeti, veza do daske u svim tim slučajevima znači: „sasvim, skroz, potpuno, do kraja”. Odakle to značenje?

Vozači automobila sjetiće se još jednog izraza koji u svom sastavu ima ono do daske. To je gas do daske ili, potpunije: pritisnuti (pričepiti) gas do daske. Značenje je opet u suštini isto: „uraditi nešto do kraja, skroz”, a to je u ovom slučaju: „pritisnuti gas, tačnije, papučicu za gas, do samog kraja” – da bi se time postigla maksimalna brzina. I upravo tu se nalazi ključ za objašnjenje nastanka frazema koji u svom sastavu imaju vezu do daske.

Za razliku od svih drugih navedenih izraza, u izrazu gas do daske – riječ daska upotrijebljena je u pravom značenju. Tako se, naime, u automehaničarskom i vozačkom govoru (žargonu) naziva podloga na kojoj leži papučica za gas (kod automobila i motornih vozila uopšte). Prema tome, pritisnuti gas do daske znači bukvalno: „potisnuti polugu gasa, ili dovoda goriva, do same podloge (daske)”, što će reći – do samog kraja.

Prenošenjem na druge slučajeve (gdje daske stvarno nema) veza do daske dobila je novo, preneseno značenje, koje se zapaža u mnogim izrazima, kao što su: glup do daske, pijan do daske, zaguljen (tj. „isključiv, netrpeljiv”) do daske, pa onda: odvrnuti (ili odšarafiti) do daske, griješiti do daske, zastraniti do daske itd.

Za sve te izraze karakteristično je dvoje: da pripadaju uglavnom razgovornom jeziku (i to argou ili žargonu) i da im je izvorište u oblasti tehnike (automobilizma), po čemu pripadaju skupini frazema koji su veoma rijetki.

Literatura:

• Milan Šipka, Zašto se kaže, šesto izdanje, Novi Sad: Prometej, 2010