Štampa, novinari i novinarstvo uopšte kod nas se obično nazivaju sedma sila. Da je štampa (žurnalistika, novinarstvo) stvarno sila, koja može bitno da utiče na javno mnijenje, a time i na događaje u ratu i miru, pokazalo se dosad nebrojeno puta. Ali zašto je to baš sedma sila i koje su, onda, prethodnih šest? Odgovor na to pitanje nije jednostavno dati, jer se ne zna tačno kad se taj izraz pojavio u našem jeziku niti kako je nastao.
Za razliku od našeg sedma sila, u engleskom se u istom značenju upotrebljava izraz četvrti stalež (fourth estate). Slično je i u francuskom jeziku, pa i španskom i italijanskom, gdje takođe dominira broj četiri. Jedina je razlika u tome što izrazi kojima se u tim jezicima označava štampa, kad se prevedu, ne glase „četvrti stalež”, kao u engleskom, nego „četvrta vlast” ili „četvrta vrsta (oblik) vlasti”.
Ono što je za nas sedma sila, za Engleze i Amerikance četvrti stalež, a za Francuze, Špance i Italijane četvrta vlast, za Ruse je šesta država.
Kako su nastali svi ti izrazi i zašto se toliko razlikuju? Zna se da je najstariji među njima engleski izraz (četvrti stalež). On ima dugu historiju. Јoš u XVIII vijeku upotrebljavao se da bi se njime označila nova politička snaga – srednji i niži slojevi naroda, za razliku od već postojeća tri staleža, koje su predstavljali plemstvo, sveštenstvo i građanstvo. Pod četvrtim staležom podrazumijevala se ponegdje i vojska, ili neka druga snaga koja se suprotstavljala vladajućim staležima. Izraz je potom vezan za literaturu i konačno za štampu.
Prema Tomasu Karlajlu (1795–1881), škotskom esejisti i historičaru, prvi koji je upotrijebio četvrti stalež u tom smislu bio je politički pisac i ideolog engleske aristokratije Edmund Berk (1729–1797). On je, kaže Karlajl, ne navodeći izvor, govorio da „u parlamentu zasjedaju tri staleža; ali tamo u galeriji reportera zasjeda četvrti stalež, znatno intenzivnije nego svi oni”. Kasnije (početkom XIX vijeka) razni autori pripisuju taj izraz drugim ličnostima, što nije toliko ni važno. Važno je da se on ustalio u engleskom jeziku i da se i danas njime označava štampa i njena moć.
Na sličan način nastali su i odgovarajući izrazi u francuskom, španskom i italijanskom. I tu se, u suštini, polazilo od društvenih staleža.
Ruski izraz šesta država nastao je drugačije, a pojavio se tek u XIX vijeku. U to vrijeme bilo je u Evropi pet velikih država: Rusija, Engleska, Francuska, Nemačka i Austrougarska, pa je šestom državom, da bi se istakla njena moć, nazvana štampa.
Naše “sedma sila” mogla je nastati po uzoru na taj ruski frazeologizam. Zamjena riječi država u sila sasvim je normalna, jer se država u prenesenom smislu može shvatiti kao sila. (Uostalom, kod nas se umjesto velika država govori velika sila.) A što se tiče zamjene broja šest (šesta država) sa sedam (sedma sila), do toga je moglo doći na dva načina. Prvo, naknadnim dodavanjem još jedne države (sile) uz onih pet prethodnih kod Rusa (recimo, Italije ili, možda, Turske), pa bi po tome štampa bila – sedma sila.
Drugo objašnjenje ne polazi od konkretnog značenja broja sedam, nego od njegovog mitskog karaktera. Taj broj, naime, često se javlja u mitologiji, u narodnim vjerovanjima, pa i narodnom stvaralaštvu – pjesmama i pričama. Pored sedam istu ulogu imaju i brojevi tri, devet i dvanaest. Po tome nije isključena mogućnost da je broj sedam, kao uobičajen, ušao i u naš frazeologizam, a da to nema nikakve veze sa njegovim stvarnim značenjem. Tu pretpostavku zastupa zagrebački romanist dr. August Kovačec, koji naglašava da je „u frazeologiji, kao i inače u jeziku, važnije da izraz odgovara nekom tipu strukture nego da svaki njegov elemenat zadrži potpunu značenjsku samostalnost”.
On se poziva i na postojanje drugih sličnih izraza, kao što su sedma umjetnost, sedam smrtnih grijeha, sedam grčkih mudraca, sedam svjetskih čuda (kojih je, očigledno, moralo biti više, ali se ipak u tom izrazu hiljadama godina zadržao upravo broj sedam).
Izraz sedma sila mogao je, dakle, nastati i na taj način. Ili, možda, na onaj prvi, svejedno. Tek on se kod nas ustalio i danas se često upotrebljava u našem jeziku sa jasnim i određenim značenjem: njime se ističe snaga i moć štampe i javne riječi uopšte.
Literatura: Milan Šipka, Zašto se kaže, šesto izdanje, Novi Sad: Prometej, 2010